10 woensdag 20. 05. 2020
VRIJE TIJD
REGIO
‘Het zijn de escaperooms van vroeger’
De doolhof is een metafoor voor
het leven; we kennen wel het begin,
maar weten niet waar en wanneer
het eindigt. Juist in deze angstige
tijden daarom aandacht voor dit
intrigerende en eeuwenoude
fenomeen.
DOOR MARJOLEIN SCHIPPER
Lichte verwarring als we Anne
Mieke Backer, medeauteur van het
boek Doolhoven & labyrinten in Nederland
interviewen. Ze vraagt namelijk
meteen ’of we het niet over
het doolhof gaan hebben?’ Pardon?
Maar dat was toch juist de bedoeling
van het gesprek? Backer glimlacht
en legt uit: „Het is DE doolhof
en niet HET doolhof! Een veelgemaakte
fout.”
Een tweede vraag van de auteur: of
we labyrinten en doolhoven niet
door elkaar willen halen. Want dat
zijn echt twee heel verschillende
grootheden. Een labyrint kent
maar één weg die altijd naar het
middelpunt leidt, voer voor de filosofen
onder ons. Een goed doolhof
daarentegen is een ware zoektocht
langs verschillende paden. Bezoekers
raken hun richtinggevoel kwijt
in deze ’dwaaltuin’.
Welkom in de wereld van de doolhof.
Wereldwijd zijn er vele honderden
in alle landen, Nederland telt er
zo’n 45. Maar heeft wel een eigen
stichting Doolhof en Labyrint die
enige jaren geleden zelfs een Europees
symposium organiseerde.
Fons Schaepers is een van de oprichters.
„Over de hele wereld bestaat
een klein en select gezelschap
van doolhofliefhebbers. Sommigen
leven ervan, zoals doolhofontwerper
Adrian Fisher, die over de hele
wereld al zevenhonderd van deze
puzzelhoven heeft aangelegd. In
Denemarken drijft een echtpaar
het doolhofpark Labyrinthia, ook
zij slagen erin van het park te leven.”
Intrigerend
Voor Schaepers die samen met
Anne Mieke Backer het boek over
doolhoven schreef, is het vooral een
intrigerende hobby. „Ontstaan na
een bezoek aan de doolhof in het
Amsterdamse Amstelpark. Dat bezoek
bleef echt in mijn onderbewuste
hangen. Later bezocht ik de doolhof
van de Menkemaborg in het
Groningse Uithuizen en was verkocht.
Het is de combinatie van het
puzzelelement met de natuur en
buiten zijn.”
Een goed doolhof moet volgens
Schaepers hoge heggen hebben
(anders is er geen lol aan) en een
Villa Lante in het dorpje Bagnaia is een monumentale Italiaanse villa die dateert uit de late renaissance. De villa heeft beroemde tuinen met
onder meer een doolhof. FOTO GETTY IMAGES
De beroemdste en meest bezochte
doolhof ter wereld ligt in de tuinen
van het voormalige koninklijke paleis
Hampton Court aan de Theems
bij Kingston. Het werd in 1690 in opdracht
van koning Willem III aangelegd
en bestaat uit bijna een kilometer
aan kronkelende paadjes waarvan
er veel doodlopen.
Kunsthistorica/schrijfster Anne
Mieke Backer, toch een liefhebber
van het fenomeen doolhof, bekent
dat Hampton Court zo moeilijk is
dat ze er bijna huilend is uitgelopen.
„Doolhoven, vroeger meestal te vinden
bij paleizen en grote landhuizen,
hadden meerdere functies. Natuurlijk
vermaak; doolhoven zijn de
escaperooms van vroeger. Maar in
bepaalde tijdvakken kon de etiquette
bovendien zo streng zijn dat er
behoefte bestond aan plekken om
elkaar vrijelijk te ontmoeten. Voor
een afspraakje natuurlijk, maar ook
voor politieke gesprekken tussen
mensen die niet met elkaar gezien
wilden worden.”
Goed onderhoud is cruciaal, want
de paden mogen niet dichtgroeien.
Een fluitje van een cent in tijdsgewrichten
waarin eigenaren van grote
’buitens’ gemakkelijk tien man
tuinpersoneel aan het werk konden
zetten. Later werd dat een stuk
moeilijker, reden dat doolhoven nu
vooral zijn terug te vinden in openbare
parken, pretparken of bij vermaakscentra.
Grappig: de doolhof is een fenomeen
dat over de hele wereld is terug
te vinden. In zeer uitlopende
soorten en maten en materialen. Zo
bestaan er doolhoven met stenen
muren en houten schotten, maar
ook in bijzondere vormen. Zoals de
’Pineapple maze’ in ananasvorm op
de Doleplantage (Oahu) op Hawaii.
De 14.000 plantensoorten op het eiland
zijn allemaal verwerkt in de begroeiing
langs de paden.
In postkantoor
Heel apart zijn de tijdelijke maisdoolhoven,
ook in Nederland in de
zomer op diverse plekken terug te
vinden, bijvoorbeeld in Voorthuizen
en Ruinerwold. In Colorado kunnen
bezoekers kun lol op in de Fritzler
Maze, vernoemd naar boer Glen
flinke oppervlakte beslaan. „Zodat
je lekker lang bezig bent. Maar ook
weer niet te lang, want als de gemiddelde
bezoeker een uur bezig moet
zijn de juiste weg te vinden, raakt hij
of zij in paniek. Dat is ook weer niet
de bedoeling.”
De doolhof in Ruurlo, een van de
grootste in Europa, is volgens deze
expert zeker een aanrader. „Hoewel
de paden erg breed zijn, zo’n vijf
meter. De dwaaltuin bij het Drielandenpunt
in Vaals heeft mijn voorkeur.
Daar ben je al snel drie kwartier
bezig, dat is net mooi. Let wel: er
zijn doolhoven waarbij je uit het
middelpunt snel weg kunt. Maar er
zijn ook exemplaren waar je weer
helemaal je weg moet terugvinden…”
Patronen
Waren al in de zestiende eeuw labyrintachtige
patronen terug te vinden
in de tuinen van Italiaanse villa’s,
het eerste ontwerp van een echte
haagdoolhof is waarschijnlijk
van een Nederlander. Het is een tekening
voor het Palazzo del Te in
het Italiaanse Mantua en gemaakt
door Marten van Heemskerck. Helaas
werd het plan nooit uitgevoerd.
In Nederland liet in 1555 een zekere
Marten van Rossem bij zijn kasteel
Cannenburch een tuin met daarin
een ’dwalhoff’ aanleggen.
Fritzler. Hij gebruikt een 56.000 m2
groot maisveld om er een doolhof in
te maken met meer dan drie kilometer
aan paden en 85 beslispunten.
Tot slot een lekker eigentijds doolhof,
momenteel vanzelfsprekend
gesloten: Meta Maze in Tilburg. Het
Berlijnse kunstenaarscollectief
Karmanoia heeft samen met Nederlandse
kunstenaars een jaar
lang gewerkt aan deze attractie in
het oude postkantoor naast het station.
Tientallen ervaringskamers
zijn via kronkelende doorgangen
aan elkaar verbonden. Sommige
ruimtes zijn alleen klauterend of
kruipend te bereiken. Volgens bezoekers
is het fascinerende geheel
een mix tussen een spookhuis, een
escaperoom zonder opdrachten, de
Efteling en Alice in Wonderland.
De grootste
Doolhof Ruurlo is met een oppervlakte
Fritzler Maze in Colorado, VS. FOTO GETTY IMAGES
van 8740 vierkante
meter de grootste van Nederland.
De lengte van de paden
bedraagt 1188 meter. De hof is
ontworpen door tuinarchitect
Daniël Marot, die in 1686 in
dienst kwam van koningstadhouder
Willem III en de Friese
stadhouders. Het ontwerp
is gebaseerd op de beroemde
haagdoolhof van Hampton
Court (foto).
Zoek
de uitgang
Wat is de beste manier om de
weg te vinden in de doolhof? In
de negentiende eeuw gingen diverse
mathematici op zoek naar
een recept. De methode van Tally
zou het best uitkomst bieden.
W Beschouw alle knooppunten
en paden als nieuw, maar als
je ze passeert, verandert dat
in oud.
W Als je bij een nieuw knooppunt
aankomt, kies dan een
willekeurig ander pad.
W Loop je dood, dan ga je terug.
W Kom je bij een oud knooppunt
dan kies je een nieuw
pad.
W Kan dat niet, kies dat het pad
dat je nog maar één keer hebt
belopen.
W Als je alle paden meer dan
eens hebt gehad, keer dan terug
naar het laatst voorafgaande
knooppunt.
Derde
dimensie
De bekendste doolhofontwerper
is Adrian Fisher, door velen
gezien als een genie. Hij
bracht een groot aantal innovaties
op zijn naam zoals ongelijke
kruisingen met bruggen,
waardoor de doolhof een
derde dimensie krijgt. Een andere
signatuur is het motief;
van bovenaf is er een patroon
te zien zoals een wapen, maar
ook een dinosaurus of een
stoomlocomotief.