Woensdag 27. 03. 2024 11
van nul tot nu
Door leon moonen
Limburgse soldaten vochten voor Napoleon
der opgerekt, zodat vanaf 1812 zowel
zestienjarigen als mannen van
middelbare leeftijd onder de wapenen
worden geroepen. Ook wordt
de minimale lichaamslengte met
ongeveer 5 centimeter verlaagd (in
1805 vastgesteld op 1.544 millimeter).
De oproep om daadwerkelijk in
Dat kwam omdat Limburg al vrij
vroeg door Frankrijk werd geannexeerd
en dus dienstplichtigen
moest leveren. In onze geschiedenisboeken
staat geschreven dat Nederland
in 1810 door Napoleon werd
ingelijfd. Dat geldt echter niet voor
Limburg. Het overgrote gedeelte
van de staatkundige lappendeken
die de provincie aan het einde van
de achttiende eeuw was, werd al in
1795 als Département de la Meuse Inférieur
(Nedermaasdepartement)
met als hoofdstad Maastricht door
Frankrijk geannexeerd. Het huidige
noordelijke deel van de provincie,
destijds bekend als Pruisisch Opper
Gelre, volgde drie jaar later als
Département de la Roër (Roerdepartement)
met als hoofdstad Aken. In
de tijd van het Ancien Régime (vijftiende
achttiende eeuw) bestonden
de legers uit huurlingen die vrijwillig,
hoewel vaak door armoede gedwongen
of misleid door sluwe ronselpraktijken,
de wapenrok aantrokken.
De Franse Revolutie van
actieve dienst te treden geschiedde
aanvankelijk door een aanwijzing
(désignation) van de burgemeester
en wordt in 1804 vervangen door
een loting (tirage). Wie een laag
nummer trekt, is de klos, maar het is
mogelijk om de dienstplicht te laten
vervullen door een vervanger (remplaçant).
Dan dient wel met de geldbuidel
te worden geschud.
Het mag duidelijk zijn dat de jongemannen
van de geannexeerde Limburgse
gebieden niet stonden te
springen om deel te nemen aan de
veroveringstochten van Le Petit Caporal.
Velen probeerden de dienstplicht
te ontduiken. Hiertegen trad
de staat steeds meedogenlozer op.
Niet meer de plaatselijke veldwachters,
maar speciale colonnes mobiles
werden belast met de opsporing
van deserteurs. Ook de geldboete
werd bij de vlucht van de dienstplichtige
uiteindelijk geïncasseerd
bij diens ouders. Naar schatting
werden in het kanton Horst, een administratief
onderdeel van het
Roerdepartement met de huidige
gemeenten Peel en Maas, Venray en
Horst aan de Maas, meer dan 700
jongens opgeroepen voor het leger
van Napoleon.
Op 1 en 2 juni bezoekt historisch reisgenootschap
Cliotravel Waterloo; de plek waar Napoleon
definitief werd verslagen. Meer info
op www.cliotravel.nl
1789 bracht hierin een radicale verandering,
nu moesten jongemannen
verplicht het vaderland dienen.
Joost Welten schrijft in zijn boek In
dienst voor Napoleons droom. De verstoring
van de plattelandssamenleving
in Weert dat met de dienstplicht
of conscriptie de moderne, centralistische
staat voor het eerst haar
wil oplegde aan burgers.
De Franse Dienstplichtwet gold
voor mannen van 20 tot 26 jaar.
Maar de zucht van Napoleon naar
kanonnenvlees is onverzadigbaar.
De leeftijdsgrens wordt zowel naar
beneden als naar boven steeds ver-
Afgelopen winter was in de Nederlandse
bioscopen het filmepos
‘Napoleon’ van regisseur Ridley
Scott een echte kaskraker. Wat
veel bezoekers zich waarschijnlijk
niet hebben gerealiseerd, is dat
aan bijna alle Napoleontische
veldslagen vanaf 1800 ook Limburgse
jongens deelnamen.
REGIO
Een Frans
monument op
het slagveld
van Waterloo.
In het leger
van Napoleon
vochten ook
Limburgse
jongens mee.
Foto cliotravel
REGIO
Limburg die de kinderen in huis namen.
(Over wat er gebeurde in de
Hollandsche Schouwburg is nu de
tv-serie De Joodse Raad op de buis.)
Wat onbesproken bleef
Het derde boek van Niek Bremen is
bijna klaar. Twee dagen voor zijn
dood heeft hij de drukproeven nog
ingezien. De presentatie vindt binnenkort
plaats. Helaas zonder Niek.
Een van de personages in het boek
met de titel Wat onbesproken bleef is
de vader van de hoofdpersoon, een
man die het zwijgen boven het spreken
verkiest. Tenminste, tot zijn
Duitse vrienden op bezoek komen
om te drinken, en het Horst-Wessellied
te zingen. Even lijkt de vader
dan een ander, maar als de zoon
over de oorlog en de dood van zijn
Joodse moeder wil praten stuit hij
op stilzwijgen bij de vader. De vader
die in de oorlog Duits soldaat is geweest.
In dit boek beschrijft Niek Bremen
eigenlijk al die mensen die de oorlog
hebben meegemaakt en daarna
door moesten leven. In stilte gehuld,
met een hoofd vol vreselijke herinneringen.
literaire hoek
Schrijver Niek Bremen laat denkwerk na
tie van het leven van het Joodse
meisje Dini Wolff uit Sittard. Als
stadsgids in Sittard stuit hij op een
stolperstein met haar naam voor
het huis aan de Putstraat waar zij
heeft gewoond en waar zij is weggevoerd,
naar haar dood. Door de
Duitsers. Hij, de stadsgids, raakt
haar beeld niet meer kwijt, hij wil
meer over haar weten, zoekt in het
gemeente-archief naar wat er nog
over haar bekend is en vindt ook nog
een levende getuige die met Dini bevriend
is geweest. Niek schrijft het
levensverhaal van Dini Wolff uit Sittard
op. Hij geeft haar een stem.
Maar hij durft ook de harde vraag te
stellen: waarom liet bijna iedereen
toe dat Joodse landgenoten, maar
ook Sinti en Roma, gedeporteerd
werden naar de concentratiekampen,
hun dood tegemoet? Hij vroeg
zich herhaaldelijk af: had dan niemand
in Sittard Dini en haar familie
kunnen redden?
Natuurlijk waren er wel mensen die
Joden hebben gered, zoals Hanna
van de Voort, een jonge kraamverzorgster
uit Tienray. Hanna heeft
123 Joodse kinderen uit treinen
naar Duitsland gered, ze waren
weggesmokkeld uit de Hollandsche
Schouwburg in Amsterdam. Ze
kreeg hulp van haar moeder Marie
en de jonge student Nico Dohmen,
ook een held. En van de mensen in
In de Literaire Hoek besteden
verschillende Limburgse auteurs,
verenigd in de Werkgroep Limburgse
Schrijvers, wekelijks aandacht
aan lezen en literatuur in Limburg.
Vandaag: Ton van Reen over Niek
Bremen.
Schrijver Niek Bremen uit Sittard
stierf op 14 maart jongstleden, 76
jaar oud. Als literair schrijver was
hij een laatbloeier. Hij begon er pas
mee na zijn pensioen. Het eerste
wat mij van hem onder ogen kwam
waren de korte verhalen die hij
schreef in de bundel Uit & Thuis in
Sittard die hij in 2018 uitgaf, samen
met zijn schrijversvrienden Peter
van Deursen en Wim Kallen. In 2019
debuteerde hij met de roman Bang
voor de liefde. Het is het aangrijpende
verhaal over het traumatische
naoorlogse verleden van Andreas,
een jongen die na de oorlog opgroeit
in een Duits gezin.
Met dit eerste boek staat het hoofdthema
van Niek vast. De oorlog.
Duitsland. Verraad. Jodenvervolging.
Vooral: waarom liet bijna iedereen
toe dat onze Joodse Nederlanders
werden gedeporteerd naar
de vernietigingskampen?
Wat ons raakt
Het titelverhaal in de verhalenbundel
Wat ons raakt is een reconstruc-
Niek Bremen.
Archieffoto
Ermindo Armino
DOOR TON VAN REEN