Woensdag 10. 04. 2024 REGIO 5
De persoonskaart van Armand Noë Leviticus. Foto archief roel rijks
heythuysen
De mislukte vlucht van
Armand Noë Leviticus
Aan de Dorpstraat in Heythuysen
wordt zondag 21 april een struikelsteen
Roermondenaar Armand Noë Leviticus
is een katholiek geworden jood,
die vanaf 23 oktober 1940 aan de
Dorpstraat in Heythuysen woont.
Met vijf geallieerde piloten vlucht hij
uit Heythuysen om via Engeland
naar zijn broer René in Amerika te
gaan. In Parijs wordt hij echter gearresteerd.
Leviticus overlijdt in 1945 in
een Duits concentratiekamp.
Dat Leviticus in de beginjaren van de
oorlog bij zijn overburen inwoont, is
ook voor Heythuysenaar Hub Koolen
een verrassing. „Dit wist ik echt niet.
Wat ik mij wel herinner is dat mijn vader
een tekening voor mij had gemaakt
met de tekst ‘Sint Leviticus
gaan weldoende rond’. Het was een
man op een fiets met allemaal worsten
aan zijn stuur, dat moet die Armand
Leviticus zijn geweest”, aldus
Koolen. Dat vader Koolen Armand
Leviticus tekent met worsten aan
zijn fietsstuur, is niet verwonderlijk.
Leviticus is namelijk eigenaar van
een handel in darmen, specerijen,
slagerijmachines en consumptieartikelen
in Roermond. Dit bedrijf verkoopt
hij in 1941 aan een medewerker.
Heeft hij deze drastische stap genomen
met het oog op een ongewisse
toekomst die hem mogelijk wacht?
Leviticus wordt op 19 augustus 1903
in Roermond geboren. Mogelijk
wordt hij katholiek om Jodenvervolging
te voorkomen. In oktober 1940
verhuist hij vanuit de Roermondse
Steegstraat 11 naar Heythuysen,
waar hij gaat wonen aan Dorpstraat
67, de monumentale boerderij naast
Zorgcentrum Beek en Bos. Dit is duidelijk
géén onderduikadres voor Armand
Leviticus, want hij wordt officieel
ingeschreven in de burgerlijke
stand. Dat hij een geregistreerde inwoner
van Heythuysen is, blijkt onder
andere uit zijn persoonskaart die
in 1942 is aangemaakt door de Joodsche
Raad in opdracht van de bezetter.
Het wordt in Heythuysen blijkbaar te
gevaarlijk voor hem en hij neemt de
benen. In het Algemeen Politieblad
van 3 december 1942 verzoekt de burgemeester
als volgt om zijn opsporing:
‘De burgemeester van Heijthuysen
verzoekt opsporing, aanhouding en
voorgeleiding van Armand Noé Leviticus,
persoonsbewijs nr. 001113, gewoond
hebbende in Heijthuysen. Hij is
zonder de daartoe benodigde vergunning
te bezitten van woonplaats veranderd.’
Samen met een vijftal neergehaalde
Britse RAF piloten tracht Leviticus
via België, Frankrijk en Spanje, Engeland
te bereiken. In België schenkt
hij een paar kostuums aan Engelse
vliegeniers. Later zal één van hen in
het boek Against the Odds, Escapes
and Evasions by Allied Airmen, zijn
ontmoeting met Leviticus beschrijven.
In de omgeving van Parijs wordt
Leviticus echter gearresteerd. Dat
hij in gezelschap van Engelse piloten
is, laadt de verdenking op hem dat hij
een spion is voor Groot-Brittannië.
Hij wordt naar Brussel gebracht en
vermoedelijk daarna naar Berlijn,
waar hij in de herfst van 1943 beschuldigd
wordt van spionage. Als politiek
gevangene komt hij terecht in het
concentratiekamp Gross-Strelitz, later
in Grosz Rosen en tot slotte in het
kamp Rosa bij Nordhausen. Hier zal
Armand door uitputting overlijden
in februari 1945. Het kamp wordt
kort daarna in april door de Amerikanen
bevrijd. Voor Armand Leviticus
komt de bevrijding echter te laat.
onthuld voor Armand Noë Leviticus.
De onthulling geschiedt door
kunstenaar en bedenker Gunter
Demnig. Een tweede steen wordt onthuld
voor Sien Vecht-Cohen.
Door pieter knippenberg
Waat e waer
Frits Nies
Column
Kettingbeding
Ik had een hapje gegeten midden
in het centrum van Weert. In een
historisch pand dat nu bekendstaat
als De Oude Munt, maar dat
De Keizer heette toen men hier
rond 1560 munten begon te slaan
voor de heren van Horn. Ruim drie
eeuwen later werd in ditzelfde
pand Bolle Jan Henderiks geboren,
legendarische pionier van ontginningen
oppe Hej. We kunnen hier
dus spreken van erfgoed. Zeker
ook omdat dit nog het enig resterende
middeleeuwse pand is dat
ooit aan de middeleeuwse Molenstraat
van Weert lag. Die straat is
verdwenen. Volledig opgeslokt
door een alle middeleeuwse
rooilijnen schendend winkelcentrum.
Dit heet Muntpassage, omdat
het de bedoeling was dat je er altijd
te voet doorheen kunt, waarbij je
De Oude Munt bezoekt en/of
passeert. Maar ook dat is nu niet
meer.
Toen ik rond half tien ’s avonds
voldaan was en de rekening
voldaan had, kon ik deze taverne
niet meer verlaten via de voordeur,
omdat de ‘passage’ volledig op slot
bleek. Een actie van een private
vastgoedjongen midden in het
publieke hart van Weert. Klanten
moesten het pand verlaten via de
personeelsingang. Die komt uit op
de oostkant van het centrum,
terwijl mijn fiets in de stalling
stond aan de westkant, op het
Collegeplein, dat zo heet omdat er
Dier van de week
Anne Vleeshouwers van Dierenasiel
De Beestenboel vraagt elke
week extra aandacht voor een dier.
Deze week is teef Nelke, een
halflangharige kruising van
ongeveer 2 jaar aan de beurt.
Niet iedere hond heeft geluk met
waar hij geboren wordt en uiteindelijk
terechtkomt. Wat opvalt is, dat
Nelke opbloeit als ze in het gezelschap
van andere honden is. Dit is
duidelijk bekend voor haar, waardoor
ze heel vrolijk wordt en lekker
gaat ravotten. Tegen mensen die ze
haar vertrouwen gunt, is ze heel
al ruim vijftig jaar geen college
meer staat. Als gevolg van plots
gebrek aan openbare weg midden
in Weert ging mijn (om)weg over
een stuk promenade dat geen
Molenstraat meer is, over een
Markt langs een stadhuis dat geen
stadhuis meer is, door een Meikoel
dat geen kuil meer is en waar ook
geen meiboom meer staat, over
een Nieuwe Markt die rond 1600
nog op de Korenmarkt lag, door een
Van Berlostraat die eigenlijk
Molenstraatje en Zusterstraatje
heette, over de Wilhelminasingel
waar het Binnenwal heette toen er
nog water in stond, langs de
foeilelijke achterkant van een
Jumbo (‘Hallo!’) om uiteindelijk uit
te komen bij mijn fiets op dat
Collegeplein zonder college.
De halve binnenstad door dus,
alleen maar omdat de nieuwe
eigenaar van een winkelcentrum
vanwege de kosten geen avondopenstelling
meer wil. Iets waartoe
de gemeente een vorige eigenaar
wel verplicht had, maar de huidige
niet meer. Er zou iets zijn met een
‘verdwenen kettingbeding’; dat is
juridische taal voor: we hebben als
lokale overheid geen zin om de
erfenis te dragen van het bestuurlijk
erfgoed dat verantwoordelijk is
voor het stedenbouwkundig drama
dat zich vanaf begin jaren 70 rond
De Oude Munt heeft voltrokken.
‘Kettingbeding’, daar kunnen ze
met het Centrumkwartier in
Roermond nog wat van leren.
Reageren?
f.nies@me.com
vriendelijk. Ze vindt het dan heerlijk
om geknuffeld te worden. Omdat
ze nog veel moet leren, heeft ze
een rustig thuis nodig waar genoeg
tijd is om haar daarin te begeleiden,
maar waar ze ook de kans en ruimte
krijgt om lekker te spelen.
Info: 0495-563981 of asielweert@planet.nl.
heythuysen
Hoeskets, doeës en aomzeiksel:
‘Heitse’ heeft eigen leesplankje
In het woordenboek was al een afbeelding
van een leesplankje opgenomen,
dat als voorbeeld heeft gediend
voor het houten leesplankje. „We hebben
vooral aandacht geschonken aan
de schrijfwijze zoals die is voorgeschreven
door dialectstichting Veldeke
en natuurlijk aan de klanken van
het Heitser dialect”, vertellen Jos
Vossen en Maarten Peskens van de
Heemkundevereniging Heitse. „Er
zijn zo’n 150 exemplaren verkocht,
die we zelf met de vereniging in elkaar
hebben getimmerd. Op het
plankje staan 18 woorden uit het
woordenboek, met elk een eigen
plaatje getekend door zes tekenaars
uit Heythuysen. Over het antwoord
op de vraag wat het meest grappige
woord op het plankje is, hoeven de
twee niet lang na te denken. „Aomzeiksel.
In het Heitser dialect is dat
een mier. Maar gelukkig kun je dat
aan het plaatje zien. Ook hoeskets, dat
mus betekent, is wel een leuke.” Van
de 6923 woorden in het woordenboek
zijn er in ieder geval nog 6905 over
voor een eventueel tweede leesplankje,
plus nog eens 855 uitdrukkingen.
Meer dan genoeg voor een vervolg
dus, maar of dat er komt kunnen de
heren nog niet precies zeggen.
Het boek, met de naam Plat det is pas
kalle, verscheen een jaar geleden en is
inmiddels nagenoeg uitverkocht.
De Heemkundevereniging Heitse is
in navolging van het Heitser waordebook
nu met het Heitser laesplenkske
gekomen. Afgelopen zondag werden
de bestelde leesplankjes afgehaald
in café ’t Heitser Heukske.
Door luuk hendriks
Maarten Peskens (links) en voorzitter Pieter Knippenberg van de
Heemkundevereniging Heitse met het leesplankje Foto luc boonen