Woensdag 27. 12. 2023 13
literaire hoek
De literaire kunsten van Fernand Lodewick
In de Literaire Hoek besteden
verschillende Limburgse auteurs,
verenigd in de Werkgroep Limburgse
Schrijvers, wekelijks aandacht
aan lezen en literatuur in Limburg.
Vandaag: Adri Gorissen over
Fernand Lodewick.
van nul tot nu
Door albert lamberts
LIMBURG
Fernand Lodewick Archieffoto Thijs Habets
Processie met bruiloft van Jozef en Maria
roman het Maasland en de Kruistochten
rond 1200 (uitg. HOVO-Limburg,
1999) af: zouden er in de villa Venlo
ook speciale gebedsdiensten, processies
en collectes zijn gehouden
ten behoeve van deze kruistocht?
Zou er ook een vertegenwoordiging
van de Venlose clerus aanwezig zijn
geweest op de binnenplaats van het
prins-bisschoppelijke kasteel te
Luik? We weten het niet, maar mogelijk
is het alleszins.
Processies zijn eeuwenlang een van
de devotionele uitingen geweest van
het rooms-katholieke geloof. Is er
geen zekerheid over processies
naar aanleiding van de kruistochten,
vast staat wel dat reeds in de
Processies zijn al van eeuwen, ook
in Venlo. Ik schreef al eens dat bijvoorbeeld
de reuzenpoppen van Valuas
en Guntruud in de processies
door de bisschop werden verboden
als zijnde heidense figuren. De reuzenpoppen
werden verbannen,
maar keerden later toch terug in de
processie. Dat was in de achttiende
eeuw. Maar er trokken al veel eerder
processies door de straten van
het ommuurde Venlo. Mogelijk dat
zelfs in de vroege middeleeuwen de
roep van de vermaarde bisschop
Bernard van Clairvaux, Venlo – toen
nog zonder stadsmuur – heeft bereikt
om mensen te werven voor de
kruistochten om Jeruzalem op de
‘muzelmannen’ te heroveren. Venlo
behoorde destijds tot het bisdom
Luik en daar verzamelden zich in
1188 tweeduizend abten, dekens,
pastoors en klerken om een afgevaardigde
van de paus te horen
spreken over een kruistocht. De in
Reuver geboren historicus Teunissen
vroeg zich in Een Venlose Ridderveertiende
eeuw in Limburg mysteriespelen
plaatsvonden en processies
door de straten trokken. In de
Bijbel staat vermeld, dat Jozef uit
het huis van David met zijn verloofde
Maria, die zwanger was, naar
Bethlehem, de stad van David, ging
om zich aan te geven voor de volkstelling,
die keizer Augustus had uitgeschreven
eer Quirinius landvoogd
van Syrië was. In Limburg
werd eeuwen later gewag gemaakt
van een heuse bruiloft van Jozef en
Maria in het spel Hoe Maria Joseph
trouwde.
De eerste Limburgse mirakelspelen
vonden plaats in Venlo in 1405, althans
voor zover bekend. De spelen
werden onder de processies opgevoerd,
bij welke gelegenheid de spelers
zelve in allerhande costumen den
godsdienstigen optocht vergezelden.
Bij die gelegenheid schonk de magistraat
twee kwart wijn aan de
schoolmeester voor zijn inspanningen
om deze uitvoering mogelijk te
maken. In de volgende decennia
vonden processies en spelen plaats,
die soms wel enkele dagen duurden.
De schoolmeester had een belangrijk
aandeel in deze manifestaties,
waarvoor hij door het stadsbestuur
telkens werd beloond met wijn of
Rijnsche goudguldens.
Binnenkort: rechtszaken over processies in
Venlo.
Misschien mag ik niet spreken van
een processie, maar morgen, 28
december, trekt er weer een
bijzondere stoet door Venlo. De
Allerkinderen-optocht. Daar heb ik
al eens eerder over geschreven en
die valt eigenlijk ook maar zijdelings
in de categorie processies,
waarover het hieronder handelt.
REGIO
en bloemlezing. Ook die slaat aan,
ondanks dat er al een soortgelijk
werk van Knuvelder is. Literair
Limburg is minder blij met het
boek, want er staan naar de mening
van critici te weinig Limburgse
schrijvers in. Hoe kan het dat
Mathias Kemp, Robert Franquinet
en Leo Herberghs ontbreken en er
maar een paar regels aan Marie
Koenen en Felix Rutten zijn gewijd,
vragen ze zich af. Ondanks het grote
tumult in zijn eigen achtertuin
verandert Lodewick niets aan zijn
literatuurgeschiedenis.
Pierre Kemp
Op Literaire kunst en Literatuur volgen
nog Literaire teksten (1964) en
Lees-avontuur (drie delen, waarvan
het eerste in 1968 uitkwam). Ook
publiceert hij samen met W.A.M.
de Moor en K. Nieuwenhuijzen de
geïllustreerde literatuurgeschiedenis
Ik probeer mijn pen (1979). Tevens
houdt Lodewick zich bezig
met het kritisch bespreken van
boeken voor de Regionale Omroep
Zuid, schrijft hij twee boeken over
de dichter Pierre Kemp en is hij
voorzitter van de Pierre Kempstichting.
Na zijn pensionering in 1976 trekt
hij zich terug in zijn huis en gaat hij
vrijwel alleen nog maar lezen tot
aan zijn dood in 1995.
Fernand Lodewick volgt na de middelbare
school in Maastricht te
hebben afgesloten een opleiding
tot onderwijzer en staat vervolgens
voor de klas. In zijn vrije tijd
behaalt hij vervolgens de LO-aktes
Frans en Engels en direct na de
Tweede Wereldoorlog voltooit hij
een studie MO-Nederlands. Hij
verlaat dan het lager onderwijs en
gaat lessen Nederlands geven aan
het Stedelijk Lyceum in zijn woonplaats
en aan de Katholieke Leergangen
in Sittard en Roermond.
Literaire kunst
Tijdens het lesgeven werkt hij met
het boek Woordkunst van Poelhekke,
waarin literaire termen worden
verklaard. Hij is niet te spreken
over het boek en maakt eigen heldere
teksten met voorbeelden die
hij aan de leerlingen dicteert. Na
verloop van tijd worden die teksten
ook door andere leraren op zijn
scholen gebruikt. Die vragen Lodewick
of hij er niet een wat vastere
vorm aan kan geven, reden voor
hem op alles op papier te zetten en
naar een uitgever te sturen. Het resultaat
is de verschijning in 1955
van Literaire kunst bij uitgeverij
Malmberg in Den Bosch. Het
schoolboek is meteen een succes
en in de loop der jaren beleeft het
vele tientallen drukken.
Het succes van Literaire kunst
smaakt bij de uitgever naar meer,
vandaar dat deze Lodewick bena-
Honderdduizenden scholieren
hebben de boeken van Maastrichtenaar
Fernand Lodewick (1909-
1995) over de Nederlandse literatuurgeschiedenis
en literaire begrippen
in hun handen gehad. Zijn
werken Literaire kunst uit 1955 en
Literatuur, Geschiedenis en Bloemlezing
(eerste deel 1958, tweede deel
1959), behoren in de tweede helft
van de vorige eeuw tot de verplichte
kost bij het vak Nederlands op de
middelbare scholen.
Met zijn boeken, waar er in totaal
meer dan een miljoen van zijn verkocht
en die in het onderwijs als dé
Lodewick door het leven gaan, verrijkt
hij niet alleen de kennis van de
leerlingen. Zelf wordt hij er ook beter
van, want naar eigen berekening
brengen ze hem meer dan
twee miljoen gulden op. Het is de
reden waarom hij zijn huis dat hij in
1968 in Cadier en Keer bouwt, spottend
Fort Malmberg noemt. Daarmee
verwijzend naar de uitgever
van zijn boeken.
dert voor het schrijven van een Nederlandse
literatuurgeschiedenis.
Dat wordt Literatuur, Geschiedenis
DOOR ADRI GORISSEN
Foto uit circa 1935. Vele groeperingen uit de Venlose samenleving trokken mee in de processies.
Helemaal rechts apotheker Toën Schrijen van apotheek De Gaper aan de Markt.
Foto uit Focus op Venlo. Uitg. Europese Bibliotheek Zaltbommel, 2001