12 Limburg IN MEMORIAM
De ultieme vorm
van regie
De laatste tijd is er veel aandacht van
de media voor het bewust stoppen met
eten en drinken tot de dood erop volgt.
Onlangs meldde Nieuwsuur op basis
van eigen onderzoek dat hospices in
toenemende mate aanvragen krijgen
van mensen die ervoor kiezen om niet
langer te eten en drinken.
Bewust stoppen met eten en drinken, in
vaktaal afgekort tot STED, is een keuze
die iedereen op elk gewenst moment
zelf kan en mag maken. STED wordt niet
gezien als zelfdoding, maar als zelfbeschikking.
Zelfs in de oudheid deden
mensen het al. Een arts is verplicht
iemand in dit proces te begeleiden of,
in geval van moreel bezwaar, door te
verwijzen.
Hoeveel mensen op deze manier
jaarlijks uit het leven stappen – in de
vertrouwde omgeving of bijvoorbeeld in
een instelling als een hospice – is niet
bekend. De schattingen lopen uiteen
van 700 tot 1700. Hoe snel het fenomeen
groeit staat evenmin vast, maar
dat het meer en meer in zwang raakt,
gaven medewerkers in de palliatieve
zorg in 2011 al aan.
Onorthodox
“Mensen worden steeds ouder en
staan bovendien bewuster stil bij hun
levenseinde. Regie houden is daarbij
cruciaal. Het stijgend aantal gevallen
van euthanasie past ook in dat beeld.
Als je vindt dat je leven voltooid is en
euthanasie geen optie is, dan is bewust
stoppen met eten en drinken de ultieme
vorm van regie”, geeft Renske Boogaard
als verklaring van het fenomeen. Zij is
verpleegkundig consulent palliatieve
zorg en biedt via FiniVita een workshop
aan voor mensen die meer willen weten
over deze onorthodoxe methode om je
levenseinde te versnellen.
Renske Boogaard is niet de enige met
een workshop over dit thema. Psychiater/
psychotherapeut Boudewijn Chabot
geeft een vergelijkbare workshop.
Verplegend personeel van de hospices
Mariaweide in Venlo, De Ark in Roermond
en Franciscus in Weert volgde
deze afgelopen maart, omdat de teams
verwachten dat ze in de toekomst vaker
geconfronteerd worden met mensen
die bewust stoppen met eten en drinken.
In Nederland bestaat al sinds 2014 een
handreiking van artsenfederatie KNMG
en verpleegkundigen- en verzorgendenorganisatie
V&VN over het bewust
stoppen met eten en drinken. De
handreiking gaat niet in op de vraag
of stoppen met eten en drinken een
goede weg is. Wel beschrijft ze nauwkeurig
hoe het proces verloopt en welke
rol artsen, verpleegkundigen, vrijwilligers
en naasten hierin kunnen en soms
moeten hebben. Momenteel wordt de
handreiking geactualiseerd; waarschijnlijk
is de nieuwe versie eind dit jaar klaar.
“Maar met een papieren handreiking
alleen ben je er niet’, zegt Renske
Boogaard. “Al een paar jaar na het
verschijnen van de handreiking heb ik,
samen met de Stichting Leerhuizen
Palliatieve Zorg, een workshop ontwikkeld
voor mensen in de zorg die zich
afvragen hoe zij zelf tegen dit zelfgekozen
levenseinde aankijken en wat de
gevolgen voor hen zijn.”
De stervensfase van iemand die bewust
niet eet en drinkt is hetzelfde als de
stervensfase van iemand met een
levensbedreigende ziekte. Maar de fase
daaraan voorafgaand kan wel afwijken.
Iemand die niet meer eet en drinkt loopt
bijvoorbeeld het risico een delier te
krijgen. In die verwarde toestand kan de
persoon in kwestie onbewust om eten
of drinken (meestal dat laatste) vragen
en hoe reageer je dan als verzorgende?
Renske: “Ik weet van een casus waarbij
de familie van de patiënt de verzorgenden
voor moordenaars uitmaakte toen
die weigerden de patiënt te drinken te
geven. Terwijl de patiënt vooraf duidelijk
had aangegeven ook bij een delier geen
voeding of drinken te willen. Dan nog
gaat zo’n ervaring je als verzorgende
natuurlijk niet in de koude kleren zitten.”
Workshops als die van Renske
Boogaard (64) en Boudewijn Chabot (82,
auteur van Uitweg, een waardig levenseinde
in eigen hand) bereiden mensen
in de zorg voor op dergelijke dilemma’s.
Boudewijn Chabot geeft de workshop
al sinds het verschijnen van zijn boek in
2010, waarvan binnenkort trouwens een
herziene editie uitkomt.
Delier
“Deelnemers aan de workshop willen
vooral duidelijk weten wat zij kunnen
doen als iemand die bewust is gestopt
met eten en drinken op enig moment
toch om drinken vraagt. Cruciaal is
daarbij de communicatie vooraf. Als
iemand vooraf aangeeft ook tijdens een
delier per se niet te willen drinken, kun
je bijvoorbeeld met een plantenspuit
de mond van diegene bevochtigen om
het dorstgevoel te helpen verminderen.
Als dat niet helpt kun je iemand ook een
roesje geven totdat het delier voorbij
is. Zorgpersoneel vindt het prettig om
een aantal van dit soort duidelijke en
praktische handvatten te hebben hoe
ze iemand door een moeilijk moment
kunnen helpen”, aldus de man die zelf
ook wil stoppen met eten en drinken als
hij vindt dat het genoeg is geweest.
Ruim driekwart van de mensen die bewust
besluiten te stoppen met eten en
drinken en dat ook volhouden, overlijdt
binnen twee weken. Er zijn ook mensen
die gaandeweg het proces op hun
schreden terugkeren en weer gaan eten
en drinken.
Liefde
Dat deed bijvoorbeeld een mevrouw
die een paar jaar geleden een beroep
deed op hospice Trajectum in Maastricht.
Teamleider Gabby Schuttenbelt:
“Omdat bewust stoppen met eten en
drinken voor ons toen nieuw was ben
ik die mevrouw zelf thuis gaan bezoeken.
Ze was toen al een tijdje op eigen
houtje gestopt met eten en drinken en
al behoorlijk fragiel. Ze had maar één
dochter, die bovendien in Zwitserland
woonde. Vrienden en kennissen had ze
amper, dus eenzaamheid speelde ook
een rol in haar doodswens. Uiteindelijk
hebben we besloten dat ze naar het
hospice kon komen om hier te sterven.
Maar eenmaal hier voelde de vrouw
zich door zoveel liefde omgeven, dat
ze op haar besluit terugkwam en weer
ging eten en drinken. Toen ze weer wat
op krachten was gekomen, is ze weer
naar huis gegaan. Dat hebben we met
de dochter, huisarts en wijkverpleging
goed voorbereid. Onze vrijwilligers zijn
haar nog wel een tijdje thuis blijven
begeleiden en hebben daarbij vooral
ingezet op het bestrijden van de eenzaamheid.”
die rouwt.nog iets De dood,waarover niet graag om ze al Milanda Overdag van haar worden.Tekst: Marianne Beeld:De ervaring heeft Schuttenbelt, die nog
tot eind dit jaar leidinggeeft aan het
team van Trajectum, aan het denken
gezet over het fenomeen. “Ik zeg zeker
niet dat we het geen tweede keer doen,
maar we moeten ook realistisch zijn. We
beschikken hier over zes bedden, waar
bijna continu een wachtlijst voor bestaat
met mensen die terminaal ziek zijn en
een levensverwachting van maximaal
drie maanden hebben. Wellicht is het in
de toekomst een optie om mensen die
bewust stoppen met eten en drinken
zo lang mogelijk thuis te begeleiden en
dan zo nodig op het allerlaatst in een
hospice te verplegen.”
Wat doe je als je vindt dat je leven voltooid is, maar euthanasie
niet kan? Dan heb je nog een laatste troef in handen:
stoppen met eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen.
Dat vraagt veel van de persoon in kwestie, maar
ook van diens naasten en zorgverleners.
Tekst: John Huijs
Beeld: Getty Images
De stervensfase
van iemand die
bewust niet eet en
drinkt is hetzelfde
als de
stervensfase van
iemand
met een
levensbedreigende
ziekte.
“De “Indertijd niet alleen boeken Als wat ik gemist grote waarde Aan het Milanda
jaar geleden een blauwe eerste rauwe nog dagelijks,dingen.op zijn ons twee.blijven omgeving Na de eerste blijft er over dat vertelt Hoe lastig zowel rouwenden ziet ze als als rouwbegeleider mensen hun eigen voor emoties over leuke problemen met goede me net die de sfeer kring kleiner verlies.is