10 Woensdag 22. 11. 2023
t/m 7 januari!
literaire hoek
Tussen Utrecht en Parijs ligt Heerlen
In de Literaire Hoek besteden
verschillende Limburgse auteurs,
verenigd in de Werkgroep Limburgse
Schrijvers, wekelijks aandacht
aan lezen en literatuur in Limburg.
Vandaag: Jos Bours over Jos
Schoenmakers.
Jos Schoenmakers.
Foto Maaike Oud
De Zonnekoning
en Oranje
Slaags aan de Maas
Gratis toegang voor deelnemers
bondenheid, blijkt als hij bij zijn eerste
orgasme met een vrouw in huilen
uitbarst. Heeft dat ook te maken
met zijn vroeg overleden moeder?
En zoekt hij antwoorden op zijn leven
en doodvragen in de boeken
van de filosoof Sartre, omdat hij die
als een vervangende vader ziet?
Voor onderzoek komt hij terecht in
het woelige Parijs van de jaren zestig.
Daar loopt hij warempel de echte
Sartre tegen het lijf. Curieus genoeg
worden de Limburgse mijnwerkerszoon
en de Franse filosoof
vrienden. Ze eten en drinken met elkaar,
ze filosoferen en ruziën over
grote levensvragen en de actuele
hectische gebeurtenissen in het Parijs
van 1968.
Het leven bekeken
Maar tussen Utrecht en Parijs ligt
Heerlen. Uiteindelijk komen de
traumatische oorlogservaringen
van zijn vader toch aan bod. Rochus
forceert – in een mooi geschreven
eindbeeld – het contact dat hij al zo
lang zoekt. Hoe, dat verklap ik niet.
Lees vooral zelf deze boeiende zoektocht.
‘Leven is kijken en bekeken worden’,
zei Sartre. Dat geldt ook voor
de gedetailleerde beschrijvingen
van menselijk gedrag en de openhartige
zelfreflectie van de hoofdpersoon.
Die heeft de naam Rochus
Delabatte. Volgens mij had hij zomaar
Jos Schoenmakers kunnen
heten.
Retour Natzweiler, Jos Schoenmakers
(Uitgeverij Leon van Dorp, 2021).
REGIO
Wat is dat toch met Limburgse
schrijvers de laatste tijd? De ene na
de andere roman verschijnt over
wat oorlogsgeweld met mensen kan
doen. Peter Lenssen schreef Het
theater der herinneringen, Piet Poell
De kruistocht van een clown. En in Retour
Natzweiler onderzoekt de in
Heythuysen geboren Jos Schoenmakers
(1948) waartoe mensen in
staat kunnen zijn. En daarbij spaart
hij zichzelf niet.
„Drie vrouwen waren boos op me na
mijn noodlanding op aarde: mijn
moeder omdat ik te vroeg kwam, de
vroedvrouw omdat ik mijn achterste
liet zien en de wijkzuster, omdat
ik in haar ogen plaste. Ik werd op
vrijdag de dertiende geboren. Dat
was vragen om moeilijkheden.”
Wie zo veel belooft aan het begin
van zijn verhaal, heeft het nodige in
te lossen. En dat gebeurt. Vaardig
worden feit en fictie vermengd tot
een herkenbaar én diepgravend geheel.
Geheim
De vader van Rochus Delabatte, een
in Wallonië geboren mijnwerker,
wordt op de dag van de geboorte van
zijn zoon opgepakt. Hij verdwijnt
als nacht-und-nebel-gevangene in
kamp Natzweiler. Drie jaar later
keert hij, vermagerd en vervuild, terug
naar Heerlen, zelfs voor zijn
vrouw onherkenbaar. Zo snel mogelijk
probeert hij de oude te zijn. Hij
gaat weer de mijn in en over zijn
kampervaringen wordt niet gesproken.
Zoon Rochus groeit op in een
gezin met een geheim.
Met veel oog voor detail beschrijft
Schoenmakers gebeurtenissen die
typisch zijn voor de haast fundamentalistisch
katholieke enclave,
die Limburg destijds was. Een pastoor,
die voor gezinsuitbreiding
komt pleiten, krijgt van Rochus’ vader
het deksel op de neus: ‘Josef en
Maria hadden ook maar één kind.
Waarom moet ik er dan tien krijgen?’
‘Misverzuim 51x’ staat op het
schoolrapport en over seks wordt
niet gepraat. En ook niet over een
traumatisch oorlogsverleden.
Dus gaat de jonge babyboomer zelf
op fysieke en filosofische ontdekkingstocht.
Eerst naar Utrecht,
waar hij culturele antropologie studeert.
Hij ontdekt dat onderzoek
zich niet ver weg in een of ander
Afrikaans binnenland hoeft af te
spelen, maar ook kan plaatsvinden
in een Heerlens tehuis voor mijnwerkers
uit Marokko.
Sartre
Antwoorden op wat zijn lijf hem aan
verlangens dicteert, vindt hij bij
vooral oudere meisjes en vrouwen.
Dat het hem daarbij vooral gaat om
een diep verlangen naar fysieke ver-
DOOR JOS BOURS