Limburg IN MEMORIAM 13
mevrouw
beroep
Maastricht.
Schuttenbelt:
eten en
ben
bezoeken.
eigen
drinken en
één
Zwitserland
had ze
speelde ook
Uiteindelijk
het
sterven.
vrouw
dat
en weer
weer wat
weer
we met
wijkverpleging
vrijwilligers zijn
blijven
vooral
eenzaamheid.”
die nog
het
denken
zeg zeker
keer doen,
zijn. We
bedden, waar
bestaat
zijn en
maximaal
is het in
mensen die
drinken
begeleiden en
in een
“De dood vertelt alles over het leven”
“Indertijd miste ik zoveel begeleiding,
niet alleen persoonlijke hulp, maar ook
boeken en lezingen over rouw en verlies.
Als ervaringsdeskundige met alles
wat ik gemist heb, weet ik nu wat van
grote waarde is.”
Aan het woord is rouwbegeleider
Milanda
Houben, wiens zoontje Axel 27
jaar geleden overleed toen ze hoogzwanger
was van zijn broertje. “Ik zat op
een blauwe en zwarte wolk tegelijk. Mijn
eerste rauwe verlies. Ik voel zijn gemis
nog dagelijks, in soms heel subtiele
dingen. Dat eten van een mokkataartje
op zijn geboortedag is echt even van
ons twee. Axel is in mijn gesprek altijd
blijven leven. Als rouwende zie je dat je
omgeving weer verder gaat met leven.
Na de eerste weken aandacht en begrip
blijft er slechts een handjevol mensen
over dat wel aandacht blijft geven”,
vertelt ze.
Hoe lastig het omgaan met verlies voor
zowel rouwenden als omgeving is,
ziet ze als zowel ervaringsdeskundige
als rouwbegeleider heel duidelijk. “De
mensen dicht bij je gaan soms over op
hun eigen misère. Anderen zijn bang
voor emoties en willen het vaak vooral
over leuke dingen hebben. Of ze willen
problemen voor je oplossen, allemaal
met goede bedoelingen. Zelf voelde ik
me net een grote olifant in een ruimte
die de sfeer kon bepalen. Dat mijn eigen
kring kleiner werd voelde als een dubbel
verlies. Het moeilijkste en meest zinvolle
is echter om te blijven bij degene
die rouwt. Er gewoon zijn zonder dat er
nog iets moet.”
De dood, rouw en verlies zijn thema’s
waarover we het anno 2023 nog steeds
niet graag hebben. Milanda pleit ervoor
om ze al van jongs af aan bespreekbaar
te maken, op school én thuis. “Kinderen
krijgen toch te maken met de dood: een
dode vogel in de tuin, een huisdier dat
doodgaat, maar ook een overlijden van
opa of oma. De dood vertelt ons alles
over het leven. We hebben het wel over
de levenslijn, maar niet over de dood.
Terwijl ze onlosmakelijk met elkaar verbonden
zijn. Zo is het ook in de natuur.
Er sterft iets om iets nieuws te laten
groeien.”
Jaren later, alsof het leven haar al niet
genoeg pijn had gedaan, overleed haar
man na een ziekbed van drie jaar. “Als
reactie op mijn verdriet ging ik maar
door. Ik zat duidelijk in een vluchtmodus.
Vijf jaar later was ik burn-out.”
Na het vluchtgedrag kwam het vechtgedrag.
“Nu moest ik in mijn eentje
vader en moeder zijn voor de kinderen.
Ik moest me ook veel harder opstellen,
vooral op zakelijk vlak. Overdag hield
ik me sterk, ’s nachts was ik de kleine
Milanda. Als het op moeilijke dingen aan
kwam, bevroor ik echt. Keuzes maken
lukte niet.”
Vluchten, vechten en bevriezen: het
zijn normale reacties bij leed. Milanda
begrijpt als geen ander dat mensen het
liefste meteen uit die diepe put willen.
Toch adviseert ze als rouwbegeleider
om wel naar de diepte van die put te
gaan. “We gaan samen de confrontatie
aan. Immers, alles wat je wilt onderdrukken,
wordt alleen maar groter of
kan uit elkaar spatten.”
Om anderen te kunnen helpen, heeft
ze geleerd om te balanceren, om haar
dagen niet vol te proppen en genoeg af
te schakelen met rituelen en zintuiglijke
waarneming.
Milanda vertelt cliënten eerlijk dat
het verdriet nooit over gaat, maar wel
draaglijk kan worden. Een aandenken
van de overledene is daarbij helpend
en troostend. Daarom geeft ze workshops
‘Kleding verweven’. “Kleding
van de overledene verweven tot iets
tastbaars voor de volgende generatie
gaat net iets verder.” Een jurk wordt een
boxkleed, sjaaltjes van oma worden
een tas, het eerste boxpakje van haar
zoontje wordt een pakje voor beer. “Die
eerste knip in Axels pakje, ik viel helemaal
stil. Ik moest het zelf ervaren om
de workshop te kunnen geven.”
Als rouwbegeleider luistert ze vooral
naar mensen en zet ze het gesprek om
in beelden. “Ik laat de nabestaande
tonen hoe hij/zij zich voelt. Het brengt
mij zoveel voldoening als ik merk dat
mensen door mijn begeleiding weer
verder kunnen én als er begrip is van de
omgeving. Na verlies krijg je namelijk
een andere kijk op het leven. Eigenlijk
is elke dag kostbaar. Als je alsmaar
doorgaat en veel met de buitenkant van
het leven bezig bent, zie je mooie kleine
subtiele dingen niet meer.
Verdriet en plezier kunnen echt samengaan.
Vier een verjaardag, maar sta ook
stil bij de herinnering aan de overledene.
Dan blijft de verbinding.
Mensen denken wel eens dat ik heel
verdrietig ben, maar dat is niet zo. Ik zie
het leven als een golfbeweging, de ene
keer zit ik op een hoge golf, de andere
keer zit ik in een dal. Ik ben niet als een
rechte lijn, ik probeer te balanceren op
de beweging van het leven. Er is nog
zoveel moois dat de moeite waard is om
voor verder te leven.”
Milanda Houben koos bewust 21 september als interviewdag.
Overdag at ze een mokkagebakje, het lievelingsgebak
van haar zoon. Hij had die 21e september 27 jaar moeten
worden. Hij werd echter maar 2 jaar.
Tekst: Marianne Eussen
Beeld: Kevin Cordewener
Nicole Boessen-Knops, Milanda Houben en Gerdie van Zon.
“Bespreek de
dood en verlies
thuis en op school.
Ze vertellen alles
over het leven”
Favorieten Milanda:
Boek: “Liever bij mij” van Irene van
Wesel
Muziek: meditatiemuziek van
Jolanda
Hoogkamer
Twarres: deze Friese muziek bracht
mij vooruit bij de ziekte van mijn
man
Wandeling: ik neem altijd iets mee
uit de natuur wat mij triggert, bv.
stenen, veertjes.
Tips bij omgaan met verlies:
Do’s:
- Vraag de rouwende naast het verdriet ook naar dagdagelijkse zaken, zorg
voor een mix;
- Betrek kinderen bij de dood en verlies, bespreek op kinderniveau wat ze
kunnen verwachten, begeleid hen en laat ze kiezen waar mogelijk;
- Let op met je taalgebruik naar kinderen (zeg niet: oma gaat slapen, of opa
krijgt een spuitje om te slapen, dan legt een kind een link tussen slapen en
de dood)
- Je eigen gespannenheid bepaalt of een kind het spannend vindt;
- Houd of maak een tastbaar aandenken.
Don’ts:
- Over je eigen ellende praten bij een rouwende;
- Invullen wat de ander denkt of wilt;
- De ander totaal negeren, geen contact meer hebben.