Woensdag 07. 12. 2022 11
literaire hoek
Marie Koenen: eigenzinnig conservatief
Marie Koenen. Archieffoto De Limburger
Hazardspelen in vroeger eeuwen
men. Vooral tijdens de donkere winteravonden
stak het telkens weer de
kop op. Ook de Franse revolutionairen,
die hier vanaf 1794 de lakens uitdeelden,
probeerden het euvel aanvankelijk
hardhandig de kop in te
drukken.
Het latere Franse keizerrijk van Napoleon
Bonaparte stelde zich in
1806 pragmatischer op. Er werd een
belasting ingesteld op de zogenaamde
hazardspelen, die ten goede
zou komen aan de plaatselijke politie.
Dit was hard nodig, vanwege de
lage salarissen van de agenten. Die
waren vaak door armoede gedreven
gevoelig voor steekpenningen
om een oogje dicht te knijpen. In een
onderzoek van de prefect van het
arrondissement van de Nedermaas
werd de jaarlijkse omzet in onze
provincie op 110.000 franken geschat.
Het gokken kwam in tal van plaatsen
voor, maar Maastricht spande
toch wel de kroon.
Van nul tot nu
Door Martin van der Weerden
In de rubriek Van Nul tot Nu gaat
Martin van der Weerden in op de
veelzijdige historie van deze regio.
Ditmaal over kansspelen. Ook in
het verleden had de overheid het er
maar moeilijk mee: de kansspelen.
Verbieden, reguleren of er aan
verdienen?
De verschillende overheden die in
de 18de eeuw in Limburg de baas
waren, bonden telkens weer opnieuw
de strijd aan tegen toenmalige
vormen van gokken. De gevolgen
van gokverslaving waren dan ook
alarmerend. Van een verlies van
honderden rijksdaalders werd niet
meer opgekeken. Soms werden
meerdere personen op één avond
dermate geruïneerd dat zij tot de
bedelstaf gebracht werden. Niet
zelden betrof het hier familievaders,
die hun vrouw en kinderen in
de ellende meesleurden. Berucht
was vooral het ‘kaartspel van Bassette’,
dat overeenkomsten vertoont
met het huidige poker. Het
spel werd gespeeld in koffie- en biljarthuizen,
maar ook in particuliere
woningen. Het veelvuldig gebruik
van bier en wijn maakte de deelnemers
vaak overmoedig.
De Pruisische regering heeft in de
haar onderhorige gebieden strenge
straffen uitgevaardigd in 1714, 1731
en 1744. Kennelijk zonder veel succes,
want dit kaartspel en varianten,
zoals de lotto, bleven voorko-
De Kaartspelers, van Paul Cézanne. Foto archief Martin van der Weerden
In de Literaire Hoek besteden
verschillende Limburgse auteurs,
verenigd in de Werkgroep Limburgse
Schrijvers, wekelijks aandacht
aan lezen en literatuur in Limburg.
Vandaag Piet Poell over Marie
Koenen.
Dier van de week
In Dierenbeschermingscentrum
Limburg zitten tientallen honden,
katten, konijnen en vogels die
dolgraag een nieuw baasje willen.
Deze week zet Saskia Thijssen de
twee jaar oude Elsa in het zonnetje.
Waarom zit zij in het asiel?
„Elsa lijkt op een uit de kluiten gewassen
boerenfox. Ze is naar ons gebracht
omdat haar baasje wegens gezondheidsproblemen
niet meer voor
haar kon zorgen.”
Hoe is haar karakter?
„Ze is een leuke, energieke hond. Ze
is vriendelijk en sociaal, maar kan
soms wel nog druk zijn. Ze kent de
basiscommando’s en luistert redelijk
goed. Elsa loopt aardig aan de lijn
maar kan soms nog wat trekken. Ze
regeert vriendelijk maar onstuimig
op andere honden.”
Wat voor baas zoeken jullie?
„We zoeken actieve mensen die samen
met haar lange boswandelingen
willen maken. Ook zoeken we een
huis met een tuin omdat ze graag buiten
is. Ze kan geplaatst worden bij
een gezin met kinderen vanaf 12 jaar.”
Info: limburg@
dierenbescherming.nl.
men een heel eigen romantiek, vol
spiritualiteit, aanleunend tegen een
krachtig Godsbesef. Dankzij Marie
Koenen begonnen de Limburgers te
lezen. Dankzij de vrouwen in haar
romans begonnen vrouwen in het
echt hun plaats op te eisen… Desondanks
komt haar werk ons nu oubollig
voor, mede gevolg van het feit dat
katholieke structuren in het zuiden
onwrikbaar vastlagen. Je kwam
met je vernieuwingsdrang niet
voorbij mijnheer pastoor.
Luiletterland
Van 1919 tot 1929 was zij getrouwd
met Felix Rutten, maar een verbond
tussen die twee tegenpolen was gedoemd
te mislukken. De titel van
een werk van Adri Gorissen over
dat huwelijk spreekt boekdelen: De
abdis en de zwerver (2005). Na de
scheiding vertrok Rutten naar
Rome. Marie Koenen daarentegen
bleef honkvast, verkleefd met het
Limburgse land.
Zij stond niet op de barricaden,
maar zij liet in haar boeken een eigen
stem horen, herkenbaar voor
een groeiende lezersschare, wars
van het zelfingenomen Amsterdams
gekrakeel dat tot op de dag
van vandaag de boventoon voert in
Luiletterland.
De rijstebrijberg rond de Luiletterlijken
bedwingen, daartoe dienen
zich nieuwe weerspannigen aan: de
Werkroep Limburgse Schrijvers.
Landgraaf
Kerstkienen bij
fanfare St.Barbara
Het gebruikelijke kerstkienen van
fanfare Sint Barbara uit Landgraaf
staat dit jaar geagendeerd voor vrijdag
9 december in het Streeperkruis,
de thuisbasis van de muziekvereniging.
Behalve het kienen,
kunnen bezoekers een gokje wagen
bij een loterij, die door verschillende
ondernemers wordt gesponsord
met naar verluidt een aantal fraaie
prijzen. De opbrengst van de kienavond
komt in zijn geheel ten goede
aan de fanfare. De zaal gaat om 18.30
uur open, het kienen begint een uur
later. Kinderen tot 16 jaar kunnen alleen
naar binnen onder begeleiding
van een volwassene.
Kerkrade
‘Os Krismes’ ode aan
pastor Bert Knubben
Koninklijke Harmonie St. Caecilia
Spekholzerheide brengt met ‘Os
Krismes’ op zaterdag 17 december
in de Sint Martinuskerk een muzikale
ode aan de in 2020 overleden
pastor Bert Knubben.
Bert Knubben was onder meer beschermheer
van de vereniging. Na
zijn overlijden kwam een bedrag vrij
dat door de harmonie werd gebruikt
voor de aanschaf van buisklokken.
Tijdens de uitvoering van Os Krismes
wordt het instrument officieel
in gebruik genomen.
De aanvang is om 19.30 uur.
REGIO
schrift De Katholiek bood een podium,
maar dat was erg behoudend.
Het weigerde een artikel van C.R. de
Klerk, ‘Een eigen literatuur’, om zijn
‘radicale meningen’ en dat werd
aanleiding tot de stichting van een
ander, vrijzinniger tijdschrift: Van
Onzen Tijd. Ontstaan uit weerspannigheid
tegen De Katholiek beoogde
het de katholieke literatuur een modernere
injectie te geven, in die tijd
een revolte.
Amper lezers
Het stootte echter op een nog
steeds actuele handicap: de doelgroep
voor de revolutie was beperkt.
Er waren amper lezers. Er
was ook amper een revolutie, er was
een eeuwenlang miskende bevolkingsgroep
en haar voormannen
die hun plaats opeisten. En een van
die voormannen was een vrouw:
Marie Koenen (1879-1959), dochter
van taalkundige Jacobus Koenen
(van het woordenboek Koenen-Endepols)
die in Van Onze Tijd haar
eerste novelle publiceerde: Het Hofke.
Herkenbaar
Marie Koenen was helemaal geen
rebel. Maar zij schreef over herkenbare
mensen, godvruchtige boeren,
levend in een landschap van mystieke
allure. Elke Limburgse boer voelde
‘Gods werk’ in het land dat hij bebouwde
en hij las daarover in Koe-
De Tachtigers braken met gezapige
tradities en brachten ‘nieuwe
kunst’. Zo hebben we dat toch geleerd:
een roedel bevlogen jonge
wolven dat vanaf 1880 de literatuur
op stelten zette met zijn l’art pour
l’art. Maar dat was een Amsterdamse
beweging. En l’art pour l’art betekende,
volgens Willem Kloos: de allerindividueelste
expressie van de
allerindividueelste emotie. Geen
politiek, geen levensbeschouwing,
geen moraal. De Schoonheid als
god.
Tegenwicht
Dat zagen ze in het zuiden anders.
Ook in dat ‘achtergebleven rijksdeel’
stonden schrijvers op met een
eigen stem en een eigen idee: een katholieke
literatuur. Het katholicisme
zat elke Limburger in zijn bloed,
maar het was eeuwenlang onderdrukt
door de Amsterdamse regenten.
Men wilde eindelijk gehoord
worden en men zocht dus naar tegenwicht
tegen het Amsterdamse
schoonheidsideaal. Het katholicisme
bood dat tegenwicht. En het tijd-
De Korrel in de Voor (1941) en Wassend
Graan (1947). Haar boeken adenens
romans, zoals De Moeder
(1917)en De Andere (1919) en later in
DOOR PIET POELL